17 Aðustos 1999, saat 03:02'de merkezi Kocaeli-Gölcük olan, Richter 7.4 þiddetinde büyük bir deprem yaþadýk.
Deprem tüm Marmara Bölgesinde, Ankara ve Ýzmir'e kadar Türkiye'nin geniþ bir alanýnda hissedildi; ancak Kocaeli, Adapazarý, Gölcük, Yalova ve çevrelerinde büyük çapta can kaybý ve hasara neden oldu. 15,000 ölü, onbinlerce yaralý, binlerce tamamen yerle bir olmuþ bina/konut, on binlerce hasarlý yapý ve yüzbinlerce evsiz insan.
Tüm fotoðraflar deprem sonrasý 2. gün Yalova þehri merkezinde çekilmiþtir. All photos were taken 2. day after the quake, in city of Yalova.
Yapýlarýn hasar görmesine neden olan faktörler:
Saðlam olmayan zeminde yapýlaþma (kumlu, killi, suya doygun toprak zeminler, bataklýktan ýslah edilmiþ zeminler v.b.)
Zemine uygun, yapýyý taþýyacak temelin doðru olarak tasarlanmamasý
Yapý malzemesi seçim hatalarý: beton yapýmýnda deniz kumu kullanýldýðý takdirde hem beton dayanýmý düþük olur, hem de beton içindeki çelik donatý çubuklarý korozyona uðrayarak dayanýmý azalýr, beton ile birleþimi zayýflar. Düz çelik çubuklarýn dayanýmý ve betonla birleþimi, nervürlü (týrtýklý) çelik çubuklarýna göre daha düþüktür.
Yapý malzemesi kullaným hatalarý: Beton yapýmý esnasýnda kullanýlan çimento, çakýl, su oranlarý beton dayanýmý açýsýndan çok kritiktir.
Yapý eleman birleþim hatalarý: Beton kolon ve kiriþlere yerleþtirilen çelik donatý oranlarý ve yerleþtirme biçimi yapý dayanýklýlýðýna direk olarak etki eder.
Yapý projelendirme hatalarý: Deprem þartnamesine uygun olmayan projeler; deprem yükünü taþýyacak, kolonlar arasýna yerleþtirilecek, betonarme perde kolon/duvarlarýn bulunmamasý; resmi projeden farklý yapý elemanlarýnýn eklenmesi: üst katlarda dýþarý doðru çýkmalar, fazladan çýkýlan katlar, taþýyýcý kolonlarýn estetik veya mekan kazanma amacýyla kaldýrýlmasý.
Bilinçsiz kiþilerce sonradan yapý içinde yapýlan tadilatlar: kolon, kiriþ kaldýrma, bodrumlarda mekan kazanma amacýyla temelde zemini kazma.
Þimdi yukarýdaki hatalardan hepsi veya bazýlarý nedeniyle oluþmuþ hasarlarý inceleyelim:
Yukarýda birinci kat kolonlarýnýn üst döþemesi ile birleþiminde oluþmuþ patlama/ezilme açýkça görülmekte. Benzer hasarlar deprem bölgesindeki binlerce yapýda da gözlendi. Bölgeye özgü 5-8 katlý betonarme yapýlarýn birçoðu bu depremde benzer yapýsal davranýþlar göstererek, üzerlerinde bulunduklarý zemin, kullanýlan malzeme ve projelendirilmelerine göre büyük veya az hasarla bu depremi atlattýlar.
Depremin yer hareketini inceleyince görürüz ki: Ayný anda 50 cm'e varan bir yukarý kaldýrma ve 120 cm'lik yatay hareket oluyor ve bunun ardýndan gelen ani düþüþ ve küçük dalgalarla depremin bitiþi. Bina temeli, zemin hareketleri nedeni ile hýzla titreþirken bina üst katlarý bu hýza ayak uyduramaz; bu nedenle özellikle alt kat kolonlarý baðlantý noktalarýnda büyük zorlanmalara maruz kalýr ve kolonun bir yaný basýnca maruz kalarak ezilirken diðer yaný da çekmeye maruz kalarak çatlar.
Ardýndan yapýnýn üst katlarý bu hasar görmüþ kolonlarýn üzerine düþer. Kolon-kiriþ ve döþeme birleþimleri kuvvetliyse, beton kaliteliyse, çelik donatý doðru yerleþtirilmiþse böyle büyük bir harekete karþý 1. kat kolonlarý dayanabilir. Ancak yapýda ve malzemede hatalar varsa 1. kat kolonlarý bu yüke direnemez ve ya tamamen parçalanýr, ya da ezilme altýnda dýþarýya doðru patlar. Eðer yapýnýn bir üst katýndaki kolonlar üzerlerine gelen yükü kaldýracak güçte ise üst katlar hasarsýz olarak, sadece 1. kat tamamen çökmüþ olarak kalýr. Eðer üst kat kolonlarýnda ve malzemede hata varsa, sýrasý ile bütün kat kolonlarý aþaðýdan yukarýya domino etkisiyle yýkýlýr.
5 katlý bir bina, perde betonarme duvar yok, kolon direk döþemeye baðlanýyor yani taþýyýcý kiriþ yok, kolon içerisinde, sadece 4 adet düz çelik donatý kullanýlmýþ, kolon kesiti yetersiz, çelik donatý oraný yetersiz, çelik donatýyý ve betonarme dayanýmýný birleþim noktasýnda daha güçlendirecek sargý donatýsý (etriye) aralýðý çok fazla ve deprem þartnamesine uymuyor. Deprem bölgelerinde, kolon-kiriþ/döþeme birleþim yerlerinde etriyeler 10 cm veya hesapla elde edilecek daha küçük aralýklarla yerleþtirilmelidir. Ayrýca beton kolon kesit alanýnýn en az yüzde biri kadar çelik alaný beton kolon çevresine yerleþtirilmelidir; örnek olarak dikdörtgen kolonlardan 4 adet 16 mm çaplý çelik çubuk.
Burada da benzer sorunlar, ayrýca kalitesiz beton ve büyük ihtimalle deniz kumu kullanýldýðýndan bu kum içindeki tuzlarýn neden olduðu çelik donatýdaki paslanma ve neticesinde beton-çelik donatý birleþimlerinin (aderansýn) bozulmasý, çeliðin betondan sýyrýlmasý.
Ýþte 1. katý tamamen çökmüþ bir daireden sað çýkmayý baþarabilmiþ bir çift.
Tasarýmcý mühendislere çok büyük bir ders olmalý bu resim! Betonarme yapýlarýn deprem anýnda yapý elemanlarý üzerine gelen enerjiyi söndürebilmesi/azaltabilmesi için yapýnýn esnek (düktil) olacak þekilde tasarlanmasýnda büyük fayda vardýr. Yapý elemanlarý esneyebilmeli, deplasman yapabilmeli, hatta belki ufak çatlamalar olabilir ancak kuvvetli bir deprem altýnda bile az hasarla depremi atlatabilmelidir. Bunu saðlamak için de yapý elemanlarýnýn içinde uygun oranda çelik donatý kullanýlýr. Betonarme hesaplarýnda kullanýlacak çelik donatýnýn beton kesite göre maksimum bir oraný tanýmlanmýþtýr. Bu da yüzde dörttür, yani 100 cm karelik bir beton kolon kesitinde 4 cm karelik bir çelik kesit alaný bulunabilir. Bu oran aþýlmadýðý sürece beton ve çelik birlikte esnek davranýþ gösterir, deplasman yapar ancak tamamen yýkýlmaz. Bu oran aþýldýðýnda ise betonarme elemanlar birleþim yerlerinde aniden ayrýlýrlar ve kýrýlýrlar. Ayrýca çok fazla çelik donatý kullanýldýðýnda beton kesit üzerine gelen yükleri kaldýramaz. Bu resimde, hiç hesaba gerek olmadan görülüyor ki, kesitte ve birleþim yerinde kullanýlan çelik donatý oraný yüzde dördün çok üzerinde. Bu da betonun deprem yükünü taþýmasýný engellemiþ, yapýnýn esnek davranamadan kýrýlmasýna ve yýkýlmasýna neden olmuþ. Tasarýmý yapan mühendis herhalde ne kadar çok çelik donatý kullanýrsam o kadar saðlam olur düþüncesindeydi, ne ölümcül hata!
Yukarýdaki resimle ayný yapý ve ayný problemler: maksimum donatý oraný aþýlmýþ, kalitesiz beton ve neticesinde tüm birleþim yerleri patlayarak yapý yerle bir olmuþ. Tabii ki buradaki ölü oraný çok yüksekti (Yalova, Aydýn 1 Sitesi).
Yine ayný bina, betonun kalitesizliði çeliklerin ne kadar kolay sýyrýldýðýndan rahatlýkla anlaþýlýyor.
Kötü malzeme ve proje; ve daha kaba inþaatý bitmeden yerle bir olmuþ bir yapý.
Yalova'dan Gölcük'e doðru sahil boyunca bir çok site binasýnda büyük hasarlar mevcut, tamamen yýkýlan binalarýn yanýnda bir de sadece birinci katý yýkýlmýþ bina sayýsý çok fazla.
DJ LER
Heute waren schon 6287 Besucher (16189 Hits) hier!
